gan
Dr Edward Thomas Jones
Newidiodd tirwedd gorllewin Môn am byth ar ddydd Mercher, 20 Mawrth. Ers y 1970au cynnar, roedd simnai Alwminiwm Môn yn sefyll dros dref Caergybi a’r cyffiniau, gan ddarparu pwynt cyfeirio defnyddiol i lawer o deithwyr. Tra bod y gwaith mwyndoddi alwminiwm wedi cau yn 2013, dim ond eleni y dymchwelwyd y simnai wrth i’r perchnogion newydd – Stena Line – glirio’r tir i wneud lle ar gyfer buddsoddiadau yn y dyfodol fel rhan o fenter Porthladd Rhydd Ynys Môn.
Alwminiwm Môn oedd y cyflogwr mwyaf yng Ngogledd Cymru ar un adeg, gan gyflogi bron i 550 o bobl yn ei brig. Roedd cynhyrchu alwminiwm yn broses ryngwladol gydag alwmina a golosg yn cael eu cludo i Gaergybi o Jamaica ac Awstralia. Roedd gan y cwmni ei lanfa breifat ei hun a oedd yn cludo’r nwyddau hyn o’r harbwr drwy dwneli i’r ffatri. Yna cludwyd yr alwminiwm a gynhyrchwyd yn ôl drwy’r twneli hyn i’r harbwr a’i gludo i weddill y byd. Roedd hyn yn wir yn weithrediad rhyngwladol!
Roedd dymchwel y simnai yn nodi diwedd diwydiant trwm ar yr ynys.
Roedd y simnai yn etifeddiaeth o gyfnod a nodweddwyd gan fasgynhyrchiad, gordreuliant, cwmnïau a pherchnogi’r gan y wlad, a chyfran fawr o’r gweithlu’n gweithio ym meysydd cyfathrebu, rheilffyrdd, glo, dur a chynhyrchu ceir. Roedd cannoedd o filoedd o bobl yn gweithio yn yr un diwydiant, fel arfer i’r un cyflogwr.
Ond mae’r cyfnod hwnnw wedi dod i ben, ac rydym bellach yng nghanol y pedwerydd chwyldro diwydiannol sy’n trawsnewid y ffordd yr ydym yn byw, yn gweithio ac yn ymwneud â’n gilydd. Defnyddiodd y chwyldro diwydiannol cyntaf pŵer dŵr a stêm i fecaneiddio cynhyrchu. Defnyddiodd yr ail bŵer trydan i greu masgynhyrchu. Defnyddiodd y trydydd electroneg a thechnoleg i awtomeiddio cynhyrchu. Mae’r pedwerydd chwyldro diwydiannol bellach yn adeiladu ar y trydydd, ac fe’i nodweddir gan gyfuniad o dechnolegau sy’n cymylu’r llinellau rhwng y meysydd ffisegol, digidol a biolegol.
Creodd y tri chwyldro diwydiannol blaenorol gyfleoedd newydd a hefyd achosi newidiadau mawr yn y gymdeithas. Mae trawsnewid heddiw yn unigryw o ran pa mor gyflym y mae syniadau a thechnolegau newydd yn lledaenu ledled y byd. Bellach mae angen i bob cwmni ar draws pob diwydiant ailystyried eu ffordd o wneud busnes i gyd-fynd â thechnoleg sy’n newid yn gyflym a disgwyliadau defnyddwyr.
Mae cynnyrch a gwasanaethau newydd y pedwerydd chwyldro diwydiannol yn gwneud ffuglen wyddonol ddoe yn realiti heddiw. Mae cyflymder a maes y pedwerydd chwyldro diwydiannol i’w gweld eisoes ar draws Ynys Môn. Er enghraifft, mae M-SParc yng Ngaerwen yn gartref i nifer o fusnesau newydd sy’n manteisio datblygiadau gwyddonol a thechnolegol arloesol i ddatblygu cynnyrch a gwasanaethau newydd. Nid ydym yn gwybod eto sut y bydd y trawsnewidiad a yrrwyd gan y chwyldro diwydiannol hwn yn datblygu. Oherwydd yr ansicrwydd ynghylch technolegau sy’n dod i’r amlwg, a’u cymhlethdod a’u rhyng-gysylltiad ar draws sectorau, mae gan lywodraethau, busnesau a’r byd academaidd gyfrifoldeb cydweithio er mwyn deall y patrymau sy’n dod i’r amlwg yn well a sicrhau bod pob cymuned yn elwa o’r chwyldro hwn.